દલિત સમાજના ઉત્કર્ષ અને જાગૃતિમાં ભારત રત્નથી નવાજાયેલા ડો. ભીમરાવ આંબેડકરનું મોટું યોગદાન છે. નાનપણથી જ ડો. ભીમરાવ આંબેડકર આર્થિક અને સામાજિક ભેદભાવથી વિરુદ્ધ અભ્યાસ શરૂ કર્યો હતો. ડ Dr.. ભીમરાવ આંબેડકર નાના હતા ત્યારે ઉચ્ચ શિક્ષણ માટે વિદેશ જવું પડ્યું હતું. આવી સ્થિતિમાં તેમની સામે આર્થિક સંકટ એક મોટી સમસ્યા હતી.
જણાવી દઈએ કે યુવાન ભીમરાવ આંબેડકર પોતાનો અનુસ્નાતક અભ્યાસ કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં કરવા માંગતો હતો. વિદેશ અભ્યાસના સ્વપ્નને સાકાર કરવા તેમને એક મહારાજાએ મદદ કરી. તાજેતરમાં, કરંટ અફેર્સ રિયાલિટી શો કૌન બનેગા કરોડપતિની હોટ સીટ પર બેઠેલા એક સ્પર્ધકને આ સવાલ પૂછવામાં આવ્યો હતો. જો કે, સવાલનો જવાબ સ્પર્ધક માટે સરળ ન હતો અને તેણે નિષ્ણાતની મદદ લેવી પડી. તો ચાલો જાણીએ મહારાજા વિશે, જેમણે યુવાન આંબેડકરને વિદેશ જવા માટે મદદ કરી.
કોલંબિયા યુનિવર્સિટીમાં અભ્યાસ કરવા માટે આર્થિક મદદ માટે વર્ષ 1913 માં આંબેડકરે બરોડા મહારાજાને અરજી કરી. જ્યારે બરોડાના તત્કાલીન મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ જ્યારે આંબેડકરની અરજીનો સંપર્ક કર્યો ત્યારે તેમણે તેને મંજૂરી આપી અને વાર્ષિક શિષ્યવૃત્તિ આપવાનું શરૂ કર્યું. આ શિષ્યવૃત્તિની મદદથી આંબેડકર માટે વિદેશમાં અભ્યાસ કરવાનું સરળ બન્યું.
જ્યારે યુવાન આંબેડકર વિદેશમાં અભ્યાસ કર્યા પછી પાછા ફર્યા, ત્યારે તેમને બરોડા રાજ્યની વિધાનસભાના સભ્ય બનાવવામાં આવ્યા. આ સાથે રાજ્યમાં એક કાયદો બનાવવામાં આવ્યો હતો કે રાજ્યમાં અનુસૂચિત જાતિના લોકો પણ ચૂંટણી લડી શકે છે. બંધારણાના ઘડવણ દરમ્યાન દેખાતી પછાત વર્ગો, મહિલાઓ તેમજ આર્થિક રીતે નબળા લોકો માટે બરોડા રાજ્યમાં ચાલતી યોજનાઓથી આંબેડકરને પણ અસર થઈ હતી.
મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજા તેમના રાજ્યમાં શિક્ષણ, કળા, નૃત્ય વગેરેથી સંબંધિત મોટી હસ્તીઓનું સમર્થન કરવામાં પણ આગળ હતા. જ્યોતિબા ફૂલે, દાદાભાઇ નૌરોજી, લોકમાન્ય તિલક, મહર્ષિ અરવિંદ સહિત અનેક હસ્તીઓને મહારાજા સયાજીરાવ આર્થિક સહાયતા આપી હતી. આ સાથે રાજ્યમાં ઘણી શાળાઓ ખોલવામાં આવી હતી જેમાં કન્યા કેળવણી પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું હતું અને વિના મૂલ્યે પ્રાથમિક શિક્ષણ ફરજિયાત બનાવ્યું હતું.
મહારાજા સયાજીરાવ ગાયકવાડ ત્રીજાને ભારતીય રજવાડાના શાસકોમાં સૌથી મોટો સમાજ સુધારક અને પ્રગતિશીલ રાજા માનવામાં આવે છે. કૃપા કરીને કહો કે તે દિવસોમાં ભાગ્યે જ કોઈ રાજ્ય હતું જ્યાં વંચિત વર્ગ અને પછાત લોકોને આ રીતે સહાય કરવામાં આવી હતી. મહારાજા સયાજીરાવ હંમેશા ડો.આંબેડકર સાથે સારા સંબંધ રાખવા જોઈએ. વર્ષ 1939 માં મહારાજા સયાજીરાવનું અવસાન થયું.
