પુણ્યતિથિ: ઇન્દિરા ગાંધીનો એ ઇન્ટરવ્યુ જેમાં ભારતમાં લાગેલ ‘ઇમરજન્સી’ ને ન્યાયી ઠેરવતા જોવા મળ્યા હતા ‘આયર્ન લેડી’!

આજે દેશના પૂર્વ વડા પ્રધાન ઇન્દિરા ગાંધીની પુણ્યતિથિ છે. ઈન્દિરા ગાંધી હજી નથી રહ્યાને.. વર્ષ થયા છે. 31 ઑક્ટોબર, 1984 ના રોજ, તેમના જ અંગરક્ષકો બેન્ટ સિંહ અને સત્વંતસિંહે તેમને ગોળીથી ઠાર માર્યા હતા. ઇન્દિરા ગાંધીની પુણ્યતિથિ પર વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સહિત ઘણા નેતાઓએ તેમને શ્રદ્ધાંજલિ આપી છે.

ઇન્દિરા ગાંધીએ 25 જૂન 1975 માં દેશમાં કટોકટીની સ્થિતિ જાહેર કરી હતી. આ સમય દરમિયાન નાગરિક અધિકારને કચડી નાખવામાં આવ્યા હતા અને સમૂહ વિપક્ષી નેતાઓ અને જનતાને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યા હતા. દેશમાં મોટા પાયે ધરપકડ થઈ, ટોચના નેતા મોરારજી દેસાઇની ધરપકડ કરવામાં આવી. પ્રેસની સ્વતંત્રતા છીનવી લેવામાં આવી.

તત્કાલીન રાષ્ટ્રપતિ ફખરુદ્દીન અલી અહેમદે ઈન્દિરા ગાંધીના કહેવાથી બંધારણની કલમ 352 હેઠળ કટોકટી જાહેર કરી હતી.

તે ઓલ ઇન્ડિયા રેડિયો અને બીબીસીનો યુગ હતો

સમયગાળો 70-80 હતો. તો પછી સોશિયલ મીડિયાની વાત એક બાજુ છોડી દો, સેટેલાઇટ ચેનલનું પણ નામાંકન નથી કરાયું. ભારતમાં મુખ્ય સંદેશાવ્યવહાર માધ્યમો અખબારો, અખિલ ભારતીય રેડિયો, દૂરદર્શન અને બીબીસીના છાપકા હતા. આજની એક આખી પેઢી પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી ઇન્દિરા ગાંધીને ફક્ત પુસ્તકો, વાર્તાઓ, વાર્તાઓ અને તેમના ઇન્ટરવ્યુ દ્વારા જ જાણે છે. આવા જ એક ઇન્ટરવ્યુમાં, ઈન્દિરા ગાંધીએ કટોકટી લાદવા પાછળ પોતાનું તર્ક સમજાવ્યું.

ઈન્દિરા ગાંધીએ કટોકટી લાદવાનો અફસોસ કર્યા વિના કહ્યું હતું કે તે સમયે દેશની સુરક્ષા માટે તે જરૂરી બની ગયું હતું, નહીં તો ભારતનું ભંગ થવાનું જોખમ હતું.

1977 ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં ઇન્દિરા હારી ગઈ હતી

આ પ્રખ્યાત ઇન્ટરવ્યુ 1978 માં લેવામાં આવ્યો હતો. આ અગાઉ, ઇન્દિરા ગાંધી 1977 ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં હારી ગઈ હતી. મોરારજી દેસાઇ દેશના વડા પ્રધાન હતા. ઇંદિરાનો બ્રિટીશ પત્રકાર થેમ્સ ટીવીના જોનાથન ડિમ્બલીએ ઇન્ટરવ્યૂ લીધો હતો.

આ ઈન્ટરવ્યુમાં ઇન્દિરા ગાંધીની શૈલી, શૈલી અને ગંભીરતા સમજાવે છે કે તેમને શા માટે આયર્ન લેડી કહેવામાં આવે છે. ઈન્દિરાએ પત્રકાર જોનાથનને પૂછ્યું કે કટોકટી લાદતા પહેલા તમે કેવા કાવતરું સાકાર કરી ચૂક્યા છો. તેના જવાબમાં ઈન્દિરાએ કહ્યું, “તે સ્પષ્ટ છે કે સંપૂર્ણ ઉપ-ખંડની સીમિત કરવામાં આવી છે … તેને બાહ્ય દળોનો ટેકો હતો … સવાલ એ છે કે જો તે માત્ર આંતરિક ગડબડી હોત તો વધુ સરળતાથી કાર્યવાહી કરવામાં આવી શકે… પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓ સક્રિય હતી… આજે જે થઈ રહ્યું છે તેના વિશે આપણને પહેલેથી જ શંકા હતી. ”

‘હું વડા પ્રધાન છું … તે જાણવાની જવાબદારી મારી છે’

ઇન્ટરવ્યૂ દરમિયાન, જ્યારે ઇન્દિરાને પૂછવામાં આવ્યું કે તમારી ગુપ્તચર એજન્સીઓ કેવા પ્રકારની માહિતી આપે છે, ત્યારે તમારા ગૃહ પ્રધાને તમને માહિતી આપી હતી, જેને તમે ઇમરજન્સી લાગુ કરી હતી. આના જવાબમાં, ઇન્દિરાએ પત્રકાર જોનાથનને એક ટૂંક જવાબ આપ્યો, “તે મને જે કહેશે તે તે વિશે નથી, હું વડા પ્રધાન છું, તે જાણવાની મારી જવાબદારી છે. અને બધી માહિતી પોલીસ, અને અન્ય સ્રોતોમાંથી પણ નથી આવતી. પરંતુ તેઓએ આવા અહેવાલો પણ આપ્યા હતા. “

જો તેમને 1976 માં ચૂંટણીઓ મળી હોત, તો તે સરળતાથી જીતી હોત – ઇન્દિરા

શાહ કમિશનના અહેવાલને એકપક્ષી અને પૂર્વગ્રહયુક્ત ગણાવતા ઇન્દિરા ગાંધીએ કહ્યું કે, સંસદીય લોકશાહીમાં ન્યાયાધીશ સંસદના નિર્ણયને ઉથલાવી દેવાની ક્ષમતા ધરાવે છે. ઈન્દિરા ગાંધીએ વધુમાં કહ્યું કે, “મેં લીધેલા નિર્ણયને કેબિનેટ અને સંસદ દ્વારા મંજૂરી મળી હતી, તે માત્ર સ્વીકારાયો જ નહીં, પરંતુ આખા દેશમાં તેની પ્રશંસા કરવામાં આવી. જો આપણને 1976 માં ચૂંટણીઓ મળી હોત, અમે સરળતાથી જીતી શક્યા હોત, પરંતુ અર્થવ્યવસ્થાની સ્થિતિ ખરાબ હતી, તેથી અમે તે કર્યું નહીં.

કટોકટી દરમિયાન કરવામાં આવેલી અતિરેકની તપાસ માટે જનતા પાર્ટીની સરકાર દ્વારા શાહ કમિશનની રચના 1977 માં કરવામાં આવી હતી.

ઈંદિરાએ ઇન્ટરવ્યૂમાં કહ્યું હતું કે તે સમયે આપણે જે આર્થિક નીતિઓ ધરી રહ્યા છીએ, જો તે ચાલુ રહે તો આપણે ભારતને મજબૂત અર્થવ્યવસ્થા આપી શક્યા હોત, જો આપણી પાસે તે જ સમયે ચૂંટણીઓ હોત, તો તે શક્ય નહોતું. તેથી અમે અમારા રાજકીય ભાવિને જોખમમાં મૂક્યું અને ચૂંટણીની ચિંતા કરવાને બદલે ભારતને આર્થિક સ્થિરતા આપવાનું નક્કી કર્યું.

‘મોરારજી દેસાઈ જેવા લોકો લોકશાહીનો નાશ કરી રહ્યા હતા’

આ દરમિયાન પત્રકાર જોનાથન ડિમ્બલેબેએ ઈન્દિરા સામે સખત સવાલ ઉભો કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે મોરારજી દેસાઇ, જે પાછળથી ભારતના વડા પ્રધાન બન્યા, જેલમાં મૂકવાની જરૂર હતી, તેઓ ભારત માટે આર્થિક ખતરો બની ગયા હતા. ઈંદિરાએ આ પ્રશ્નના જવાબમાં એક ક્ષણ પણ ગુમાવ્યા વિના કહ્યું, “ના … કારણ કે આ લોકો જ લોકશાહીનો વિનાશ કરી રહ્યા હતા.”

‘અમે વડા પ્રધાનના મકાનનો ઘેરાવો કરીશું’

આ સમયે જોનાથને આશ્ચર્ય સાથે પૂછ્યું, કેવી રીતે? પોતાનો જવાબ આપતા જ ​​ઈન્દિરાએ કહ્યું, “… કારણ કે તેમને લાગ્યું કે તે ચૂંટણી જીતી શકશે નહીં, તેણીએ કહ્યું હતું કે આપણે આ યુદ્ધ શેરીઓમાં લઈશું … શ્રી મોરારજી દેસાઇએ રેકોર્ડ પર આપેલા એક ઇન્ટરવ્યુમાં એવું કહેવામાં આવતું હતું કે અમે વડા પ્રધાનના ઘરની ઘેરાબંધી કરી રહ્યા છીએ … અમે સંસદની ઘેરી લેવા જઈશું, અમે સુનિશ્ચિત કરીશું કે સંસદમાં કોઈ કામ નથી … ન તો વડા પ્રધાન બહાર આવી શકે … ન તો કોઈ અંદર જઈ શકે છે … “

ઈન્દિરાએ કહ્યું કે વિપક્ષના અન્ય નેતાએ તો એમ પણ કહ્યું હતું કે જો આપણે બેલેટથી જીતી ન શકીએ તો અમે બુલેટથી જીતીશું.

‘… જો આપણે આ અંધાધૂંધી બંધ ન કરીએ તો ભારત ટકી શકશે નહીં’

ઈન્દિરાના જવાબનો જવાબ આપતાં પત્રકાર જોનાથને પૂછ્યું કે તમે પહેલાથી જ કાયદાઓનો ઉપયોગ કેમ નથી કર્યો, જો તેઓ કાયદો તોડતા હોય તો તેમની ધરપકડ કેમ નહીં કરશો? આ સમયે, ઇન્દિરાએ બ્રિટીશ પત્રકારને નિખાલસતાથી કહ્યું, ‘ભારત બ્રિટન જેવું નાનો દેશ નથી, તે ખૂબ મોટો દેશ છે અને અહીંની સમસ્યાઓ જટિલ છે, આ લોકોએ દેશભરમાં શિસ્તનું વાતાવરણ .ભું કર્યું છે. હતું … અહીં એક પ્રકારની અકારણકારી અરાજકતા (અરાજકતા) બનાવવામાં આવી હતી. જો આપણે તે સમયે તેને રોક્યા ન હોત તો ભારત બચી શક્યું ન હોત … કમનસીબે હાલની સરકારની કામગીરી ભારતને ફરીથી એ જ રસ્તે લઈ રહી છે છે … ફરક માત્ર એટલો છે કે તે સમયે અમે સારી અર્થવ્યવસ્થા આપી હતી, તેથી આ સરકાર હજી પણ ચાલી રહી છે. “

‘યુદ્ધ જેવી જ પરિસ્થિતિ હતી …’

જ્યારે ઇમરજન્સી દરમિયાન નાગરિક અધિકાર છીનવાઈ ગયા હતા, ત્યારે ઇન્દિરાએ કહ્યું હતું કે યુદ્ધના સમય દરમિયાન ઘણા રાજકીય અધિકાર અને નાગરિક અધિકાર લોકો પાસેથી લેવામાં આવે છે, અને ભારત માટે આ સમય યુદ્ધ સમયની જેમ ગંભીર હતો … કારણ કે તે આપણા અસ્તિત્વ માટે ખતરો બની ગયું હતું.

‘મેં કટોકટી લાદી છે, તેથી મેં તેને પાછું પણ લીધું’

પ્રેસની સ્વતંત્રતા પર લાદવામાં આવેલી સેન્સરશીપનો જવાબ આપતાં ઈન્દિરા ગાંધીએ આ મુલાકાતમાં કહ્યું હતું કે તે સમયે પરિસ્થિતિ નિયંત્રણની બહાર જઇ રહી હતી અને કેટલાક પ્રતિબંધો જરૂરી હતા. ઇન્દિરાએ કહ્યું કે વિકાસશીલ દેશોમાં ભારત એકમાત્ર રાષ્ટ્ર હતું જેણે શાંતિપૂર્ણ રીતે સામાજિક અને આર્થિક પરિવર્તન લાવવાનો પ્રયાસ કર્યો. જ્યારે આ પદ્ધતિઓને ધમકી આપવામાં આવી હતી, ત્યારે અમે ટૂંકા ગાળાના પગલાં લીધાં હતાં. મેં કટોકટીની ઘોષણા કરી હતી, પરંતુ મેં જ કટોકટી પાછી ખેંચી લીધી હતી. મને ચૂંટણીઓ થઈ ગઈ … મને નથી લાગતું કે વિશ્વના ઇતિહાસમાં આવું કોઈ ઉદાહરણ છે.

‘આજે પણ કટોકટી જેવી સ્થિતિ છે’

1978 ની સામાજિક-રાજકીય પરિસ્થિતિનો ઉલ્લેખ કરતાં ઇન્દિરા ગાંધીએ કહ્યું કે આજે પણ કટોકટી જેવી પરિસ્થિતિઓ છે. ભલે તે બંધારણીય નથી, માન્ય નથી, તેને સંસદની મંજૂરી નથી, પરંતુ દરેક અન્ય પાસા પર, આજે ઇમર્જન્સી જેવા સમાન સંજોગો છે.

ઇન્ટરવ્યુ દરમિયાન, ઇન્દિરા ગાંધીને એકવાર પૂછવામાં આવ્યું હતું કે શું તમને ક્યારેય એવું લાગ્યું છે કે તમે ભારતના લોકોએ તમારામાં જે રીતે વિશ્વાસ વ્યક્ત કર્યો છે તેનો વિશ્વાસનો દુરુપયોગ કર્યો છે. તેના જવાબમાં ઈન્દિરા ગાંધીએ અફસોસ કર્યા વિના કહ્યું કે તેમને ક્યારેય આવું નથી લાગતું.

કૃપા કરી કહો કે 25 જૂન 1975 થી 21 માર્ચ 1977 સુધી દેશમાં કટોકટી લાગુ રહી. આ પછી, ઇન્દિરા ગાંધીએ ચૂંટણીની જાહેરાત કરી. આ ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસને ભારે હારનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.